Co się może stać? Podstawy zarządzania ryzykiem
Zarządzanie ryzykiem pozwala zmniejszyć dotkliwość negatywnych wydarzeń lub ich uniknąć. Zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym, codziennie podejmujemy decyzje, które mogą mieć dalekosiężne konsekwencje. Dzięki odpowiedniemu podejściu, znajomości podstaw zarządzania ryzykiem oraz wiedzy jak się zabezpieczyć, możemy minimalizować straty i maksymalizować szanse na sukces.
Zarządzanie ryzykiem to nie tylko ochrona przed nieprzewidzianymi zdarzeniami, ale również świadome kształtowanie przyszłości poprzez podejmowanie dobrze przemyślanych decyzji. Pomocny w podejmowaniu decyzji jest koszt alternatywny, aczkolwiek by decyzja była dobrze przemyślana, trzeba również zastanowić się, co może się wydarzyć w życiu i jak się można przed tym zabezpieczyć.
Co tu znajdziesz?
Co to jest ryzyko i niepewność?
Każda decyzja związana jest z ryzykiem. Ryzyko to pojęcie bardzo złożone i wiele nauk stara się je wytłumaczyć. Potocznie, za ryzyko uważa się negatywne wydarzenia. Ryzykiem negatywnym zajmuje się zarządzanie projektami. Zarządzanie ryzykiem w projektach to jeden z kluczowych aspektów tej dziedziny. Project Manager musi wiedzieć jak się zabezpieczyć przed negatywnymi skutkami ryzyka, pozytywne nazywając szansami.
W matematyce natomiast ryzyko może mieć charakter zarówno pozytywny jak i negatywny. Jest to iloczyn prawdopodobieństwa i siły skutków wystąpienia zjawiska niezgodnego z oczekiwaniami. Podobnie rozumie się zarządzanie ryzykiem finansowym. Finanse są nauką o tym, jak efektywnie korzystać z zasobów, a więc finansista musi być przygotowany na różne scenariusze, zarówno pozytywne jak i negatywne.
Przede wszystkim jednak należy odróżnić ryzyko od pewności i niepewności. Stan pewności jest wówczas, gdy wiemy jaki będzie efekt naszego działania i nie ma możliwości (w normalnych warunkach), by odbiegał on od oczekiwanego (prawdopodobieństwo = 1). Stan niepewności występuje wówczas, gdy nie zdajemy sobie sprawy z ryzyka.
Większość czynności i decyzji wiąże się albo z ryzykiem albo z niepewnością. Najczęściej, podejmując decyzję, jesteśmy w stanie przewidzieć część możliwych konsekwencji, ale nie wszystkie. Wydarzenia, które potrafimy przewidzieć, uznajemy za ryzyko, natomiast te, których przewidzieć nie potrafimy, za niepewność (Knight 1921: I.II.38 – I.II.46). Im więcej ryzyka zidentyfikujemy tym lepiej, będziemy bowiem w stanie nim zarządzać. Wydarzeniami nagłymi i zaskakującymi, których się nie spodziewamy, zarządzać się nie da.
Zamierzasz wziąć kredyt hipoteczny?
Nie stresuj się! Przejdźmy przez to razem! Pomogę Ci znaleźć idealnie dopasowany do ciebie kredyt. Kliknij poniżej, aby dowiedzieć się więcej.
Ryzyko można podzielić na wiele sposobów, ale ja przytoczę tylko jeden z nich – na ryzyko wewnętrzne i zewnętrzne.
Co to jest ryzyko wewnętrzne? To ryzyko związane z naszymi działaniami, na które mamy bezpośredni wpływ. Ryzyko zewnętrzne jest natomiast od nas niezależne. Możemy mieć na nie wpływ, ale nasz sposób zabezpieczenia się przed nim jest dość ograniczony. Ryzyko zewnętrzne może mieć źródło w działaniach innych ludzi lub zjawisk. Przykładem takiego ryzyka może być spadek wartości pieniądza; nie mamy wpływu na to jak kształtuje się cała gospodarka.
Co może się wydarzyć?
W codziennym życiu spotykamy się z różnorodnymi ryzykami, które mogą znacząco wpłynąć na nasze finanse i poczucie bezpieczeństwa, jak choćby utrata pracy. Zwolnienie może zachwiać twoimi planami i prowadzić do trudności w utrzymaniu standardu życia. Powodów może być wiele: konflikt z szefem, zwolnienia grupowe czy restrukturyzacja. Ale najczęściej jest to podeszły wiek. W większości krajów funkcjonuje obowiązkowy system zabezpieczenia emerytalnego, ale zazwyczaj jest on mało wydajny, dlatego warto zastanowić się jak zabezpieczyć się na emeryturę we własnym zakresie.
Kolejne ryzyka to choroba, wypadek lub pobyt w szpitalu – twój albo bliskiej ci osoby. Problemy zdrowotne, zwłaszcza te nagłe, mogą wymagać kosztownego leczenia i znacząco obciążyć budżet domowy. Dlatego warto o siebie dbać. Jeżeli wiesz, że w twojej rodzinie występował rak, zawał serca lub cukrzyca, to warto dowiedzieć się jak uniknąć cukrzycy czy innych chorób, by zmniejszyć prawdopodobieństwo ich wystąpienia.
Kolejna kwestia to utrata majątku. Może się zdarzyć, że zalejesz wodą swój nowy laptop, ale możesz też mieć większy problem, jak samochód do kasacji czy nawet zawalenie się domu. Katastrofy naturalne, kradzieże czy wypadki mogą pozbawić nas tego, co budowaliśmy latami. No i trzeba się liczyć też ze śmiercią. Nie każdy umiera ze starości; zdarzają się choroby i wypadki, które mogą trafić na każdego. Przedwczesna śmierć partnera życiowego, poza ogromnym bólem emocjonalnym, jest też katastrofą finansową, zwłaszcza gdy zmarły był głównym żywicielem rodziny.
Istotne zdarzenia mogą dotyczyć też większej ilości osób. Globalny kryzys finansowy może doprowadzić do spadku wartości oszczędności oraz trudności w utrzymaniu pracy. Co więcej, chociaż wydaje się to mało prawdopodobne, wybuch wojny lub utrata suwerenności państwa mogłyby całkowicie zmienić nasze życie. Pamiętajmy, że wojen w historii jest bez liku, a II Wojna Światowa skończyła się zaledwie 80 lat temu. Zanim jednak zaczniesz myśleć, jak zabezpieczyć się przed wojną, czytaj dalej.
Identyfikacja ryzyka
Wiele może się wydarzyć w twoim życiu. W obliczu takich scenariuszy zarządzanie ryzykiem staje się nieodzownym elementem planowania przyszłości, pozwalającym na minimalizowanie strat i przygotowanie się na nieprzewidziane wydarzenia. Ale przed wszystkimi ryzykami się nie zabezpieczymy. Każdy z nas musi dokonać identyfikacji ryzyka w sposób indywidualny.
Wymień wszystko, co się może stać
Identyfikacja ryzyka to pojęcie z zarządzania ryzykiem w projektach. Pozwala na zmniejszenie niepewności, a jej efektem jest wybór ryzyk, którymi będziemy zarządzać. Zarządzanie ryzykiem w projekcie jak i w życiu pozwala na przygotowanie scenariuszy awaryjnych. Są to zestawy zachowań, pozwalające zmniejszyć lub nawet uniknąć negatywnych efektów realizacji poszczególnych ryzyk.
Identyfikacja polega na ustaleniu z jakim ryzykiem możemy mieć w danej sytuacji do czynienia. Możemy urządzić sobie burzę mózgów lub zrobić mapę myśli. Jak zabezpieczyć się na emeryturę? Jak uniknąć cukrzycy? Jak zabezpieczyć się przed wojną? Jak zabezpieczyć się przed długami dorosłych dzieci? Na tym etapie nie ma głupich pomysłów, ponieważ każdy z nas ma indywidualną sytuację. Efektem ma być lista różnych ryzyk, jakie tylko mogą nastąpić w twoim życiu. Póki co bez oceniania czy są one warte uwagi, czy też nie.
Oszacuj prawdopodobieństwo realizacji ryzyka
Gdy już wypiszesz ryzyka, które przychodzą ci do głowy, pora określić prawdopodobieństwo wystąpienia (procentowo lub słownie). Są ryzyka, które mogą wystąpić w różnym natężeniu. Przykładowo, ryzyko przeziębienia jest bardzo duże, szczególnie w sezonie grypowym, ale najprawdopodobniej będzie miało ono niewielki wpływ na twoje życie. Natomiast ryzyko grypy z powikłaniami w postaci zapalenia płuc i dwumiesięcznego pobytu w szpitalu jest już dużo mniej prawdopodobne, ale jego wpływ na życie dużo większy. Takie ryzyka najlepiej zapisać osobno.
Jaki wpływ dane ryzyko będzie miało na twoje życie?
W powyższym przykładzie już zdradziłem, że następnym krokiem zarządzania ryzykiem w projekcie jest ocena wpływu ryzyka na twoje życie. Należy konsekwentnie trzymać się wybranej wcześniej skali ocen (procentowo, słownie) i określić, jaki wpływ na życie będzie miało wystąpienie danego ryzyka. Teraz skup się tylko na skutkach.
W czwartym kroku określamy siłę ryzyka. Robi się to obliczając średnią prawdopodobieństwa wystąpienia oraz wpływu poszczególnych ryzyk. Jeżeli użyliśmy skali przedziałowej (prawdopodobieństwo: brak, b. niskie, niskie, połowiczne, wysokie, b. wysokie, pewne; wpływ na projekt: brak, b. słaby, słaby, zauważalny, silny, b. silny, krytyczny), to nadajemy poszczególnym kategoriom numery porządkowe (0-6) i obliczamy średnią.
Magda identyfikuje ryzyko w swoim życiu
Magda i Darek są pół roku po ślubie. Wynajem mieszkania kosztuje ich 2.800 złotych (+opłaty). Dowiedzieli się od doradcy kredytowego, że rata kredytu za podobne mieszkanie wyniesie 3.250 złotych, ale odsetek dla banku płaciliby zdecydowanie mniej niż teraz płacą właścicielowi mieszkania. Po 30 latach mieszkanie byłoby ich, co nigdy się nie stanie w przypadku najmu. Zastanawiają się nad zakupem trochę większego mieszkania, w którym spokojnie zmieściliby się z dzieckiem. Rata wyniosłaby 4.220 zł (na 30 lat), co wciąż mieści się w ramach ich możliwości. Darek zarabia 4.600 netto jako monter klimatyzacji, a Magda jest kasjerką w hipermarkecie i otrzymuje 4.200.
A może znasz kogoś, kto myśli o kredycie hipotecznym?
Poleć mnie tej osobie lub przekaż mi jej dane kontaktowe, a podzielę się z tobą moim wynagrodzeniem!
Darek jest zapalony do tego pomysłu, Magda ma jednak obawy o zarządzanie ryzykiem kredytowym. Na blogu o finansach osobistych Money? Simple! przeczytała, że w podejmowaniu decyzji może pomóc obliczenie kosztu alternatywnego (wg tej koncepcji kredyt się opłaca) oraz zrobienie analizy ryzyka. Dowiedziała się co to jest ryzyko, usiadła z kartką papieru i długopisem i zaczęła rozmyślać.
Oto jej zapiski
| Ryzyko | Prawd. | Wpływ | Uwagi | Siła |
| Utrata pracy | niskie (2) | silny (4) | Rata kredytu to całe moje wynagrodzenie. Gdybym straciła pracę, to nie mielibyśmy za co żyć. Jednak szybko znalazłabym pracę w innym markecie, więc okres bezrobocia to maksymalnie 3 miesiące. | średnia (3) |
| Rozwód | b. niskie (1) | b. silny (5) | Kochamy się, jesteśmy wobec siebie szczerzy, rozmawiamy, gdy pojawiają się problemy. Wiele się może zdarzyć i rozwód zawsze jest możliwy, ale mało prawdopodobny. Sądzę, że zostałabym w mieszkaniu z dzieckiem, z moim dochodem i alimentami byłabym w stanie spłacać kredyt, chociaż byłoby ciężko. | średnia (3) |
| Śmierć męża | b. niskie (1) | krytyczny (6) | Darek jest zdrowy, samochodem jeździ bezpiecznie, uważa na siebie. Zawsze jednak może się coś stać. Sama nie mam szans na spłatę kredytu. | dosyć duża (3,5) |
| Wzrost oprocentowania | niskie (2) | zauważalny (3) | Dopiero co przeżyliśmy szalejące stopy procentowe i to właśnie powód tego, że zaczęłam myśleć o zarządzaniu ryzykiem kredytowym. Stopy się stabilizują i podobno mają spadać. Ryzyko, że wzrosną, nie jest duże. Rata kredytu wzrośnie, ale nie powinniśmy mieć problemu ze spłatą. | prawie średnia (2,5) |
| Wzrost podatku od nieruchomości | połowiczne (3) | zauważalny (3) | Rząd może wprowadzić podatek katastralny. Wówczas podatek zacznie być całkiem poważnym kosztem, który będzie trzeba wziąć pod uwagę. | średnia (3) |
| Wojna z Rosją | b. niskie (1) | b. silny (5) | Świat się staje coraz bardziej nieprzewidywalny. Kiedyś tego nawet nie rozważałam, ale gdyby wojna wybuchła, toczyłaby się u nas. Mogłoby niewiele zostać z naszego mieszkania. | średnia (3) |
| Obniżenie wynagrodzeń o 20% | połowiczne (3) | silny (4) | O zwolnienie się nie boję, ale gdyby był jakiś kryzys, to wynagrodzenia mogłyby spaść. Gdyby spadły o 20%, to razem mielibyśmy 7040, rata wyniosłaby 60% naszych dochodów. | dosyć duża (3,5) |
Zarządzanie ryzykiem, czyli świadome decyzje dotyczące ryzyka
Gdy dokonamy już identyfikacji i będziemy znać siłę poszczególnych ryzyk, trzeba ustalić co dalej z tym zrobić. Zarządzanie ryzykiem w projekcie podpowiada cztery możliwości: możemy postarać się unikać danego ryzyka, przenieść je na kogoś innego, złagodzić je lub zaakceptować.
Częstym sposobem zarządzania ryzykiem w projekcie jest jego unikanie, czyli niedoprowadzenie do sytuacji, w której mogłoby się ono pojawić. Przykład: unikaniem ryzyka powodzi jest budowa domu poza terenem powodziowym i bez piwnicy ani garażu poniżej poziomu ulicy. Jako, że wiąże się to z rezygnacją z projektu lub zaniechaniem działania, bywa że unikanie ryzyka nie wchodzi w grę.
Jeżeli nie chcesz rezygnować z podjęcia danej aktywności, możesz pomyśleć jak się zabezpieczyć i wybrać łagodzenie ryzyka (zwane też mitygacją ryzyka). Polega ono na podjęciu działań, których celem jest zmniejszenie wpływu ryzyka poprzez zmniejszenie konsekwencji związanych z jego realizacją. Łagodzeniem ryzyka powodzi jest postawienie wysokich fundamentów, brak podpiwniczenia i budowa domowego systemu przeciwpowodziowego – zapór i zbiorników.
Innym sposobem zarządzania ryzykiem w projekcie jest jego akceptacja, czyli pogodzenie się z faktem, że może się ono zrealizować. Wyróżniamy akceptację czynną, czyli świadomą, oraz akceptację bierną, która jest po prostu brakiem reakcji na ryzyko. Akceptacja bierna może być spowodowana zwlekaniem lub niezdecydowaniem w zakresie manipulacji ryzykiem.
Ostatnim sposobem zarządzania ryzykiem jest jego transfer. Jest to przeniesienie całości lub części skutków realizacji danego ryzyka na inną osobę. Najpopularniejszym sposobem transferu ryzyka w życiu jest zakup ubezpieczenia. W przypadku zarządzania ryzykiem inwestycyjnym lub finansowym, sposobem jego transferu jest hedging, czyli zastosowanie instrumentów pochodnych – opcji lub kontraktu terminowego.
Transferem ryzyka powodzi jest zakup ubezpieczenia nieruchomości z rozszerzeniem o powódź. Tylko tutaj warto dowiedzieć się co to jest ryzyko ubezpieczeniowe, ponieważ nie wszystkie zdarzenia mogą być objęte ubezpieczeniem. Każda umowa ubezpieczenia zawiera liczne wyłączenia z powodu zbyt wysokiego ryzyka ubezpieczeniowego.
Jak Magda postanowiła zarządzać ryzykiem w swoim życiu?
Magda wybrała dwa ryzyka, których siła jest dosyć duża (śmierć Darka oraz obniżenie wynagrodzeń) oraz jedno z ryzyk o średniej sile (utrata pracy). Nie odczuła potrzeby zarządzania ryzykiem o bardzo niskim prawdopodobieństwie lub o niedużym wpływie. W te pierwsze raczej nie wierzy, a te drugie jest w stanie po prostu zaakceptować. Jakie sposoby zarządzania ryzykiem finansowym wybrała Magda?
| Ryzyko | Zarządzanie | Opis |
| Śmierć Darka | Transfer | Zakup ubezpieczenia na życie dla Darka na kwotę kredytu oraz pozwalającą na utrzymanie się Magdy z dzieckiem przez trzy lata. Przez ten czas będzie mogła ułożyć swoje życie tak, by przeżyć (renta dla dziecka, zmniejszyć koszty życia). |
| Utrata pracy | Łagodzenie | Zgromadzenie środków, które pozwolą na spokojne znalezienie nowej pracy |
| Obniżenie się wynagrodzeń | Łagodzenie | Zgromadzenie środków, które pozwolą na utrzymanie poziomu życia przez czas niższych wynagrodzeń |
Scenariusze awaryjne w finansach osobistych
Rolę scenariuszy awaryjnych w finansach osobistych pełnią strategie finansowe. Są to skonstruowane wcześniej plany działań, które stosuje się w przypadku zaistnienia określonej sytuacji (np. wystąpienia danego ryzyka). Jedna strategia finansowa może służyć do zarządzania większą ilością ryzyk.
Magda postawiła na zarządzanie ryzykiem finansowym poprzez łagodzenie, a mianowicie poprzez budowę funduszu awaryjnego, w wysokości sześciokrotności miesięcznych wydatków Magdy i Darka. W przypadku realizacji ryzyka utraty pracy (Magdy lub Darka) będą mieli pół roku na znalezienie nowego źródła dochodów. W przypadku obniżenia się wynagrodzeń, będą mogli korzystać ze środków funduszu aż do czasu, gdy wynagrodzenia z powrotem nie wzrosną.
Podsumowanie
Zarządzanie ryzykiem jest nieodłącznym elementem odpowiedzialnego podejmowania decyzji. Wiedza o zarządzaniu ryzykiem w projektach może być zaadaptowana do finansów osobistych. Dzięki identyfikacji i ocenie ryzyk możemy przygotować się na różne scenariusze, co zwiększa naszą odporność na nieprzewidziane wydarzenia. Niezależnie od tego czy szukasz sposobu na to jak zabezpieczyć się przed długami dorosłych dzieci czy też jak nie stracić majątku, zarządzanie ryzykiem pomoże ci znaleźć rozwiązania.
Kluczowe jest zrozumienie różnicy między ryzykiem a niepewnością oraz świadome podejście do decyzji dotyczących ryzyka. Warto też wiedzieć co to jest ryzyko ubezpieczeniowe i wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela.
Wprowadzenie strategii zarządzania ryzykiem, takich jak unikanie, łagodzenie, transfer lub akceptacja ryzyka, pozwala na minimalizowanie potencjalnych strat. W praktyce, skuteczne zarządzanie ryzykiem może chronić nas przed poważnymi konsekwencjami oraz pozwala na bardziej stabilne i pewne planowanie przyszłości.
Streszczenie
Ryzyko to pojęcie bardzo złożone, jest przedmiotem zainteresowania dla różnych nauk. W zarządzaniu projektami uwagę skupia się na ryzyku negatywnym. W matematyce czy finansach za ryzyko uważa się możliwość zdarzenia niezgodnego z przewidywaniami. Może więc mieć ono charakter zarówno pozytywny jak i negatywny. W finansach osobistych korzysta się zarówno z rozumienia ryzyka w kategoriach zarządzania projektami, jak i finansów.
Ryzyko należy odróżnić od pewności oraz niepewności. Ryzyko to prawdopodobieństwo wystąpienia wydarzeń odmiennych od naszych oczekiwań, które jesteśmy w stanie przewidzieć. Zdarzenia, których efekt jest nam znany i których prawdopodobieństwo wystąpienia wynosi 1, nazywamy zdarzeniami pewnymi. Wydarzenia, z których nie zdajemy sobie sprawy, to wydarzenia niepewne. W finansach osobistych ważny jest podział ryzyka na wewnętrzne i zewnętrzne. Ryzyko wewnętrzne to ryzyko naszych działań, zależy od naszych decyzji i mamy na nie bezpośredni wpływ. Ryzyko zewnętrzne pochodzi z działań innych osób lub zjawisk, nasz wpływ na nie jest ograniczony.
Proces zarządzania ryzykiem polega na przygotowaniu się na wydarzenia niezgodne z naszymi oczekiwaniami w taki sposób, by były one dla nas jak najmniej dotkliwe. Składa się on z identyfikacji oraz manipulacji ryzykami. Identyfikacja to rozpoznanie ryzyk, jakie mogą wystąpić. Robimy to przeprowadzając burzę mózgów lub tworząc mapę myśli. By poznać ich siłę, tworzymy macierz ryzyka, przypisując każdemu z nich prawdopodobieństwo i wpływ na nasze działania. Siła ryzyka to średnia (lub iloczyn – możemy wybrać) prawdopodobieństwa oraz wpływu. Proces identyfikacji kończy selekcja, czyli wybranie istotnych ryzyk, którymi trzeba zarządzać.
Proces manipulacji ryzykiem zaczyna się od wyboru sposobu zarządzania dla każdego z nich. Może to być unikanie ryzyka, łagodzenie jego skutków lub zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia, akceptacja ryzyka lub jego transfer (mitygacja). Rolę scenariuszy awaryjnych w finansach osobistych pełnią strategie finansowe. Są to skonstruowane wcześniej plany działań, które stosuje się w przypadku zaistnienia określonej sytuacji.
Ważne pojęcia
Ryzyko, pewność, niepewność, ryzyko wewnętrzne, ryzyko zewnętrzne, identyfikacja ryzyka, burza mózgów, mapa myśli, macierz ryzyka, wpływ ryzyka, prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka, siła ryzyka, manipulacja ryzykiem, unikanie ryzyka, łagodzenie ryzyka, akceptacja ryzyka, czynna akceptacja ryzyka, bierna akceptacja ryzyka, transfer ryzyka, mitygacja, strategia finansowa
Bibliografia
- Kerzner H, Project Management. A Systems Approach To Planning, Scheduling And Controlling, Hoboken (NJ) 2009;
- Knight, F.H., Risk, Uncertainty and Profit, Boston 1921 (dostęp elektroniczny – 21.08.2024);
- PMI®, A Guide to The Project Management Body of Knowledge 4th Editon, 2008.